در عصر شبکههای اجتماعی و دسترسی بیوقفه به اینترنت، کاربران هر روز با حجم عظیمی از اطلاعات مواجهاند. اما همهٔ این اطلاعات معتبر، دقیق یا قابل اعتماد نیستند. پدیدهٔ «اطلاعات نادرست» (Misinformation) و «اطلاعات گمراهکننده» (Disinformation) به یکی از چالشهای جدی جوامع علمی و عمومی تبدیل شده است.
در این میان، کتابداران نقشی کلیدی در ارتقای سواد اطلاعاتی و کمک به تشخیص حقیقت از خطا دارند.
سواد اطلاعاتی چیست؟
سواد اطلاعاتی به مجموعهای از مهارتها گفته میشود که فرد را قادر میسازد:
-
نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد
-
اطلاعات مناسب را پیدا کند
-
اعتبار منابع را ارزیابی کند
-
اطلاعات را بهدرستی و اخلاقی استفاده کند
این فراتر از توانایی جستوجو در گوگل است؛ این مفهوم به تفکر انتقادی و قضاوت آگاهانه دربارهٔ اطلاعات مرتبط میشود.
اطلاعات نادرست؛ چالشی جهانی
اطلاعات نادرست میتوانند به دلایل مختلفی تولید و منتشر شوند:
-
برداشت نادرست از دادهها
-
انتشار اخبار بدون منبع معتبر
-
اهداف تبلیغاتی یا سیاسی
-
سادهسازی بیش از حد مسائل علمی
پیامدهای این نوع اطلاعات شامل:
-
گمراهی افکار عمومی
-
تصمیمگیریهای اشتباه
-
تضعیف اعتماد به منابع علمی
نقش کتابدار در ارتقای سواد اطلاعاتی
کتابداران بهعنوان متخصصان علم اطلاعات، نقشهای متعددی در این حوزه ایفا میکنند:
۱. آموزش مهارتهای ارزیابی منابع
کتابداران به کاربران میآموزند که:
-
اعتبار نویسنده و ناشر را بررسی کنند
-
تاریخ انتشار و بهروز بودن اطلاعات را بسنجند
-
منابع علمی را از منابع غیرعلمی تفکیک کنند
۲. راهنمایی در جستوجوی پیشرفته اطلاعات
آموزش استفاده از:
-
پایگاههای اطلاعاتی معتبر
-
کلیدواژههای تخصصی
-
عملگرهای جستوجوی پیشرفته
۳. ترویج تفکر انتقادی
کتابداران کاربران را تشویق میکنند تا:
-
اطلاعات را بدون تحلیل نپذیرند
-
دیدگاههای مختلف را مقایسه کنند
-
شواهد و استنادها را بررسی نمایند
📌 مثال کاربردی:
دانشجویی مقالهای را از یک وبسایت ناشناس دریافت میکند. کتابدار با آموزش معیارهای ارزیابی، به او کمک میکند تا متوجه شود منبع فاقد داوری علمی و اعتبار دانشگاهی است.
کتابخانهها بهعنوان پایگاه سواد اطلاعاتی
امروزه بسیاری از کتابخانهها:
-
کارگاههای سواد اطلاعاتی برگزار میکنند
-
راهنماهای ارزیابی منابع منتشر میکنند
-
در فضای مجازی محتوای آموزشی تولید میکنند
این اقدامات، کتابخانه را از یک فضای صرفاً نگهداری منابع به یک مرکز آموزش مهارتهای اطلاعاتی تبدیل کرده است.
در دنیایی که اطلاعات نادرست بهسرعت منتشر میشود، سواد اطلاعاتی یک ضرورت اجتماعی است، نه یک مهارت لوکس. کتابداران با دانش تخصصی خود، نقشی اساسی در آموزش، هدایت و آگاهسازی کاربران ایفا میکنند و بهعنوان یکی از خطوط مقدم مقابله با اطلاعات نادرست شناخته میشوند.
💬 به نظر شما، آموزش سواد اطلاعاتی باید از چه سنی آغاز شود؟
تجربه یا دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
📢 اگر این مطلب برایتان مفید بود، آن را در شبکههای اجتماعی به اشتراک بگذارید.
اولین باشید که نظر می دهید